Det var fylkeskommunen i samarbeid med Romsdalsmuseet som inviterte eigarar av freda hus til ei markering av jubileet den 6. juni. Dette var på dagen hundre år sidan den store fredingsdagen her i landet.
Tirsdagens feiring på prestegarden starta med helsingar av museumsdirektør Hans Olav Solli og kulturdirektør Heidi-iren Wedlog Olsen. Solli uttrykte glede over å få vise fram prestegarden som han meiner er den eigedomen i Romsdalsmuseets eige som har den sterkaste posisjonen i lokalsamfunnet.
Kulturdirektøren helsa frå hovudutvalsleiar Marit Krogsæter og nytta høvet til å takke dei frammøtte eigarane av freda bygningar.
– Dykk gjer ein uvurderleg innsats for samfunnet, men eg vil tru det ikkje er like lett å kjenne glede eller stoltheit over dette i kvardagen. Når vindauga treng kitt og måling eller når svaret frå fylkeskonservatoren let vente på seg. Derfor fortener de ei feiring, der vi samlast med kaffe og kaker og eit tilbakeblikk på dei verdiane dykk har tatt vare på i alle desse åra. , sa Wedlog Olsen.
Seinare på kvelden fekk dei frammøtte ein gjennomgang av freda bygningar gjennom hundre år i Møre og Romsdal. Kvelden var runda av med servering av kaffe og kake frå «gamle dagar».
Det vart vist til at våpningshuset på Vorpeneset og Hammervolløa i Eidsvåg var dei to første husa i Møre og Romsdal som vart freda. Det skjedde 1. februar 1923. Den 6. juni samme året blir sett på som den store fredningsdagen. Da vart 19 bygningar fleire stader rundt om i fylket freda. Året etter fekk ytterlegare 32 bygningar samme status. Så gikk det lang tid før fleire fulgde etter.
Viktig historie
På starten av førre århundre vart det viktig å ta vare på historia.
- Samfunnet endra seg i stadig større fart, og Noreg hadde nyleg blitt ein sjølvstendig nasjon som etablerte nye institusjonar og lovverk. Det vart viktig å løfte fram det norske og vår eigen kulturhistorie, fortel rådgjevar i fylkeskommunen, Hilde Arna Tokle Yri.
Også ho rosa eigarane av dei freda bygningane for den viktige jobben dei gjer med å ta vare på bygningane.
Olbjørn Kvernberg frå Eidsvåg og Råg Rånes frå Surnadal er begge eigarar av freda våningshus. Rånes er eigar av låna på Ranes som foreldra hans i si tid fekk pussa opp. Kvernberg eig Vorpeneset i Eidsvåg der våningshuset er freda.
Dei har begge berre gode erfaringar med fylkeskommunen, og samarbeidet dei har hatt med bygningskonservatoren.
Alderen var viktig
I 1912 vart riksantikvaren etablert, og i 1920 vedtok Stortinget den første lova om freding av bygningar før Kyrkje- og undervisningsdepartementet fatta dei første fredingsvedtaka i 1923.
I den gamle bygningsfredingsloven var det særleg alderen på bygningane som var vektlagt, i tillegg til kunstnarisk eller arkitektonisk verdi. Derfor var dei fleste av bygningane som vart freda i 1923 frå 1700-talet og tidleg på 1800-talet, for det meste våningshus på gardar.
I dag er bygningsfredingslova erstatta av kulturminnelova og nye kriterier for freding.
– Det er no eit nasjonalt mål om å ta vare på eit mangfald av kulturminne. Desse skal til saman vere eit bilde av samfunnet vårt, både geografisk, sosialt og etnisk, og kva næringar og aktivitetar vi held på med, fortel Tokle Yri.
